Voor planners staat het woord polder synoniem voor heerlijke leegte waar ruimtelijke ambities op geprojecteerd kunnen worden. Naast de potentie voor stadsuitbreiding -al dan niet bouwen in de wei- vertegenwoordigt het platteland waarde op het gebied van recreatie en voedselproductie. Recentelijk zijn aan dit rijtje ook de energietransitie en de wateropgave toegevoegd. Wordt het platteland hiermee voldoende op waarde geschat of slechts gezien als buitengebied dat de problemen van de stad moet oplossen? In de Polder Nijbroek verkennen we met bewoners en een team van experts welke intrinsieke kwaliteiten het gebied bezit, welke opgaven spelen en welke mogelijkheden deze bieden voor de toekomst van dit stukje platteland.
De blik op het platteland
Het platteland is in. Beleidsmakers hebben hun pijlen meer en meer op het buitengebied gericht, want: de grote veranderingen van deze tijd spelen zich daar af. Er wordt naar het platteland gekeken als het domein waar urgente zaken als verduurzaming van de voedselproductie, de wateropgave en de energietransitie plaats moeten vinden. Het zijn thema’s die vragen om innovatie en veel ruimte; iets wat het stedelijk gebied niet zal kunnen bieden.
Er wordt naar het platteland gekeken als het domein waar urgente zaken als verduurzaming van de voedselproductie, de wateropgave en de energietransitie plaats moeten vinden.
Rijksbouwmeester Floris Alkemade beschrijft in zijn essay ‘De emancipatie van de periferie’ de kansen die deze opgaven het platteland bieden. De recente prijsvraag ‘Brood en Spelen’ beoogt hierop een voorschot te nemen met een beroep op boeren en andere grondeigenaren om samen met ontwerpers nieuwe perspectieven voor het platteland te ontwikkelen. Het buitengebied dat niet altijd meetelde -is er leven buiten de Randstad?- krijgt de kans wél mee te doen. De leegte en een gebrek aan waardering voor de periferie zouden een stimulerende vorm van vrijheid bieden om te kunnen moderniseren. Dé kans om te emanciperen.
Ogenschijnlijke leegte, maar geen onbeschreven blad
Maar is de periferie leeg en veronachtzaamd? Het is maar wie je het vraagt. In vergelijking met verstedelijkt gebied lijkt het platteland misschien leeg, maar een onbeschreven blad is het allerminst. Zo biedt bijvoorbeeld de polder Nijbroek, gelegen tussen Veluwe en IJssel, een enorme hoeveelheid ruimte voor haar 700 inwoners, maar is geen meter onbenut. Het gebied is in de vroege veertiende eeuw ontgonnen om op de vruchtbare rivierklei inkomsten te genereren voor een klooster. En ook anno 2018 is de grond nog in bewerking en gebruik door voornamelijk grondgebonden agrariërs. De ruimtelijke structuur met kenmerkende kavelafmetingen en watergangen is eeuwenlang vrijwel onveranderd gebleven en kent een grote continuïteit. Dit geldt feitelijk ook voor de sociale structuren. Zelfredzaamheid is geen nieuw begrip en de participatieve samenleving is hier vanzelfsprekend, omdat men gewend is het met elkaar te rooien. De kleine gemeenschap in de polder is door de tijd actief gebleven in het gebied.
Daar waar op nationale schaal ruimte lijkt te zijn, zijn plekken gevuld met betekenis op lokale schaal. Een lokale schaal met eigen dynamiek en opgaven.
Geen gebied om zonder meer oplossingen voor grootschalige problemen te laten landen. Daar waar op nationale schaal ruimte lijkt te zijn, zijn plekken gevuld met betekenis op lokale schaal. Een lokale schaal met een eigen dynamiek en ook eigen opgaven. Zo kunnen ontwikkelingen in de agrarische sector grote impact hebben op gebruik en beheer van het land en maakt vergrijzing het een uitdaging om kleine dorpskernen vitaal te houden.
Emancipatie?
Dit betekent niet dat de overstijgende opgaven niet geadresseerd mogen worden. Integendeel. Het platteland kan haar steentje bijdragen. De ontwikkelingen bieden bovendien kansen voor nieuwe vormen van wonen en werken op het platteland, creatieve oplossingen voor vraagstukken op het lokale niveau.
Als het platteland al moet emanciperen, dan zit ‘m dit daarom misschien wel meer in het verwoorden van eigen kracht, staan voor kwaliteiten en het voortbouwen op lokaal erfgoed, historie en identiteit, om deze actief in te kunnen zetten voor een toekomstbestendige leefomgeving.
De bredere opgaven kunnen echter alleen zinvol geadresseerd worden, als ze aansluiting weten te vinden bij lokale vraagstukken, mogelijkheden en initiatieven. De lokale invulling moet immers voor een groot deel handen en voeten geven aan de daadwerkelijke invulling van de toekomst van het platteland. Als het platteland al moet emanciperen, dan zit ‘m dit daarom misschien wel meer in het verwoorden van eigen kracht, staan voor kwaliteiten en het behouden en voortbouwen op lokaal erfgoed, historie en identiteit, om deze actief in te kunnen zetten voor de eigen leefomgeving, een toekomstbestendige leefomgeving.
Een toekomstbeeld voor de polder Nijbroek
In Nijbroek is men deze uitdaging aangegaan. Hier werkt Open Kaart in opdracht van gemeente Voorst en Plaatselijk Belang Nijbroek aan een toekomstbeeld voor de polder. Zowel inwoners als relevante gebiedspartijen denken mee, delen wat van waarde voor hen is, helpen mee in de zoektocht naar kwaliteiten van het gebied en zetten relevante thema’s op de kaart. Gecombineerd met een goed beeld van krachten en machten die van invloed zijn op dit stukje platteland, worden gedeelde kaders voor de toekomst geschetst. Ontwerpkracht wordt ingezet om de gewenste verre toekomst te kunnen verbeelden en mogelijkheden in de nabije toekomst concreet te maken. Niet vanuit een gebrek aan waardering, maar juist voortbouwend op dat wat van waarde is, om gedragen oplossingen voor grote en kleine vraagstukken te vinden en zo een toekomstbestendige polder te realiseren.
Een bijzondere uitdaging. De integrale aanpak en interdisciplinaire samenwerking vanaf een vroeg stadium zijn uniek. Er is nog geen omlijnd plan, maar de toekomst wordt gevormd in dialoog met inwoners en gebiedspartijen. Op het scherpst van de snede, waar belangen soms ook botsen, zoeken we samen naar een ambitieuze én gedragen visie met een concrete uitvoeringsagenda. Ook benieuwd welke inzichten dit op gaat leveren? De voortgang van het project is te volgen op www.poldernijbroek.nl.
