Je verhuist en neemt naast je spullen ook de plattegrond van je oude huis mee. Dat behoort tot de mogelijkheden die men met het Open Bouwen voor ogen had. In de jaren ’70 onderzocht de SAR (Stichting Architecten Research) mogelijkheden om industriële woningbouw aanpasbaar te maken op schaal van de gebruiker. Het ‘drager-inbouw principe’ werd geboren. De architect ontwerpt een drager die door bewoners vrij indeelbaar is met een speciaal inbouwpakket. Maar het gaat verder. Op basis van dit principe heeft de SAR onder leiding van John Habraken een ordeningsprincipe uitgedacht dat toepasbaar is op tal van ruimtelijk vraagstukken, het ‘Open Ontwerpen’.
Om er achter te komen wat dit precies inhoudt, nam Frans van der Werf -een van de grondleggers van het Open Ontwerpen- ons mee langs drie projecten: een project in Lunetten (drager-inbouw woningen), in Leusden (stedenbouwkundig plan) en een nieuwer voorbeeld in Zwolle, de Meanderhof. De excursiedag eindigde bij John Habraken thuis.
Experimentele woningbouw
Het Open Ontwerpen is ontstaan vanuit de behoefte van mensen om meer variatie en verandering in hun eigen woonomgeving aan te kunnen brengen. In de sterk gerationaliseerde bouwmachine van de wederopbouw was dit bijna ondenkbaar geworden. Er moest gepionierd worden om nieuwe modellen te ontwikkelen en te testen. Onder de wet ‘experimentele woningbouw’ realiseerde architectenbureau Kokon meer dan 400 woningen als drager met een speciaal door Bruynzeel ontwikkeld inbouwpakket van verplaatsbare wanden.
Beroepsgeheim
Dat betekende dat iedere bewoner zijn eigen indeling kon bepalen. Maar hoe ontwerp je 400 individuele plattegronden? Iedere bewoner kon twee keer op spreekuur bij de architect komen. De eerste keer werd er direct een schetsontwerp gemaakt dat op ware grootte werd getest met de bewoner. Met een speciale opstelling was dit in minder dan 10 minuten mogelijk. Men had een week de tijd om erover na te denken, voordat in het tweede en laatste spreekuur een definitieve plattegrond werd getekend. Een geoliede machine met een computer die geautomatiseerd de bestelling voor Bruynzeel uitrekende, maakte het voor de architect mogelijk om alle bewoners persoonlijke aandacht te geven. “Je kreeg ontzettend veel inzicht in hoe mensen willen wonen; je werd in vertrouwen genomen en kwam soms intieme dingen te weten zoals dat een echtpaar niet meer bij elkaar op dezelfde kamer sliep.” Frans pleitte daarom, net als bij artsen, voor een beroepsgeheim voor architecten.
Zelf waarde toevoegen
Een Open Ontwerp stelt bewoners in staat om zelf waarde toe te voegen, legt Habraken uit, en dit is erg belangrijk voor de duurzaamheid van de woonomgeving. Wanneer bewoners zeggenschap hebben over hun eigen woning kunnen er veel sneller aanpassingen worden gemaakt dan wanneer grote beheerders hierover moeten beslissen.
Illustratief was het gesprek met een bewoner van Lunetten die net een woning had gekocht. Hij was hartstikke blij met de demontabele Bruynzeelwanden. “Alles was er zo uit. We wilden namelijk de keuken combineren met de woonkamer.” Op aanraden van de bank werden de nieuwe wanden echter gemetseld. Een hogere woningwaarde. Ondanks de nadrukkelijke behoefte aan herindeling van bewoners wordt dit kennelijk niet herkend als verkoopwaarde.
Dragers voor de toekomst
Habraken vertelde dat ze in Japan inmiddels een wet hebben aangenomen dat de draagstructuur van gebouwen 200 jaar mee moeten gaan en aardbevingsbestendig moeten zijn. Hierdoor is een hele nieuwe dienstverlening ontstaan. Binnen één hotelovernachting is je hele huis opnieuw ingedeeld.
Dit stelt Open Kaart voor een mooie uitdaging: hoe ontwerpen we dragers die lang mee gaan en waar bewoners zelf waarde aan kunnen toevoegen? Maar ook: welke technieken komen eraan te pas om bewoners op gemakkelijke wijze hun huis te laten vernieuwen? En hoe kunnen we een ontwerpproces zo inrichten dat we persoonlijke aandacht aan bewoners kunnen geven?
