Creative Spaces for Creative Ideas, dat is de titel van een boek vol met inspirerende voorbeelden van prachtig vormgegeven studio’s en ateliers van over de hele wereld. Het schilderatelier dat wij ontwierpen is één van die voorbeelden. En Pieter schreef het voorwoord van dit boek, dat wordt uitgegeven in het Engels en het Mandarijn. Het is sinds vandaag overal te koop, hieronder een Nederlandse samenvatting van de inleiding.
Mensen die op zoek zijn naar inspiratie lopen een rondje, zoeken op internet of gaan op vakantie. Bedrijven die over de koers van hun organisatie nadenken huren voor een dag een inspirerende ruimte buiten hun kantoor. Dat helpt hen tot nieuwe invalshoeken te komen. En wat doen mensen met een creatief beroep als ze creatief willen zijn? Die gaan naar hun werkplek. Elke dag opnieuw.
Creatief zijn is wat ze doen. Dat stelt dus hoge eisen aan hun directe werkomgeving. En zoals je verwacht, hebben veel van deze creatieve mensen ook creatieve ideeën losgelaten op het vormgeven en inrichten van deze ruimtes. Uit ‘s werelds beste voorbeelden daarvan bestaat dit boek. Toch draagt dit boek niet de titel ‘Creative Ideas for Creative Spaces’. Het is net andersom. Het zijn de creatieve ruimtes die tot creatieve gedachten moeten leiden. Daarbij is creative space dus ook mentale ruimte.
Zoeken naar de heilige graal
De vraag hoe een creatieve ruimte de creativiteit van haar gebruikers stimuleert, is een identiteitsvraag. Het antwoord is geen universele standaard, maar een persoonlijk handelingsperspectief. Hoe beïnvloedt het publiek de uitslag van een voetbalwedstrijd? Hebben protestsongs invloed (gehad) op de loop van de geschiedenis? Hoe beïnvloedt de entourage het verloop van een gesprek? Het zijn vragen die academisch onbeantwoordbaar zijn, maar waar je intuïtief een visie op moet ontwikkelen om te kunnen handelen.
In onze projecten komt de vraag om te helpen bij het vormgeven van een ruimte voor creatieve ideeën niet alleen van creatieve professionals. En zo’n vraag komt nooit alleen. Een creatief stel wil hun atelier aan huis hebben (inspiratie komt soms ‘s avonds) én mee kunnen verhuizen naar een eventuele volgende woning. Een professioneel fotograaf heeft de bijkomende ambitie om de maakindustrie zichtbaar te maken in zijn wijk. Een bedrijf zoekt thuisgevoel en creativiteit om werknemers aan zich te binden. En een buurtstichting zoekt laagdrempeligheid en informaliteit.
Zelfs bij het verwijderen van stoeptegels voor een meer watersensitive buitenruimte of het inrichten van een scootmobielstalling in een verzorgingshuis kan een creatieve invalshoek het verschil maken. Daarmee is de vraag in wat voor creatieve ruimtes creatieve ideeën ontstaan dus niet alleen gedreven door nieuwsgierigheid naar de levens van creatieve mensen. Want hoe mooi zou het zijn als niet alleen de mensen uit dit boek, maar wij allemaal kunnen werken en leven in een omgeving die ons inspireert?
Proces: daar gebeurt het
Volgens Mel Rhodes kan creativiteit betrekking hebben op de 4 P’s: press, person, product and process. Ik ben ervan overtuigd dat de creativiteit van het proces waarin een ruimte zelf is vormgegeven ertoe doet. Zoals je je thuis voelt bij foto’s van familie of vakantie en eigen spulletjes die een geschiedenis met zich meedragen, zo kan je creativiteit geprikkeld worden door een plek die met veel vreugde en aandacht is vormgegeven en ingericht.
Co-creatie van creatieve ruimtes
Een creatieve plek begint met de vraag: wat zou de plek waar ik nu sta nog meer kunnen zijn? Zoals kunst je met andere ogen naar de wereld laat kijken, kan ontwerp je met andere ogen naar je dagelijkse leefomgeving laten kijken. Met ons bureau stellen we die vraag daarom vaak hardop aan bewoners, scholieren, kerkgangers, vrijwilligers en werknemers. De antwoorden en de reacties op die antwoorden leiden vaak tot inzichten over gebruik en ervaring die je niet zou krijgen wanneer je alleen vraagt naar gebruik en ervaring. Wat vast lijkt wordt vloeibaar en kleine dingen kunnen juist heel belangrijk worden.
Voor ons als creatieve professionals kan juist de alledaagse en soms sleetse leefomgeving van onze opdrachtgevers soms een stroom van creatieve ideeën losmaken
De paradox van dit verhaal is dat voor ons als creatieve professionals juist de alledaagse en soms sleetse leefomgeving van onze opdrachtgevers een stroom van creatieve ideeën kan losmaken. Zo werkten we een dag aan de keukentafel van particulieren die hun huis wilden verbouwen. Terwijl de kinderen onder de tafel doorkropen en hun moeder naar de wasmachine achterin de tuin liep ontstond het idee om de relatie tussen woning en tuin drastisch te wijzigen. Door tijdelijk kantoor te houden in een oud pand kregen we precies genoeg inzicht om drie problemen in één beweging op te lossen. En door wat verdwaalde meubelstukken ontstond de gedachte om een oude ontmoetingsfunctie in ere te herstellen.
Verbeeldingsruimte
Wij zijn er als architecten in getraind om in iets alledaags onvermoede mogelijkheden te zien. Zodra je eenmaal voor je ziet wat er mogelijk is, kun je dat niet meer on-zien. De kunst van co-creatie is om gebruikers die ideeën bewust en onbewust te laten voeden en om hen mee te nemen in de mogelijkheden die je ziet. Het gaat er dan om metaforische creative space te scheppen die in interactie creative ideas losmaken. Die ruimte is dan geen fysieke, maar een mentale ruimte.
Het scheppen van verbeeldingsruimte voor een alternatieve werkelijkheid is een belangrijke opgave voor wie met creatieve ruimtes aan de slag wil. Deze mentale ruimte is vaak gebaat bij fysieke ruimte: maquettes en proefopstellingen. Zet met een lint of tape de contouren uit van de ruimte die je voor ogen hebt en loop er doorheen. Of speel met een aantal anderen een middag die nieuwe werkelijkheid na. Het levert een hoop plezier, verbondenheid en nieuwe creatieve ideeën op.
Laten we onszelf meer creativiteit gunnen in onze scholen, werkomgevingen, ziekenhuizen en woningen. Zodat de in het boek verzamelde ateliers van kunstenaars, fotografen en vormgevers ons inspireren om anders naar onze eigen dagelijkse omgeving te kijken.
