De behoefte aan visie lijkt groter dan ooit. Maar een visie die mensen echt in beweging brengt, komt niet uit de koker van één visionair. Binnen organisaties, gemeenschappen of in gebiedsontwikkeling zijn visie en co-creatie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Want om een visie tot werkelijkheid te kunnen brengen, moet het een gedeeld verhaal zijn waar mensen zich eigenaar van voelen. Met fotograaf Rufus de Vries experimenteren we hoe je beslissers en gebruikers letterlijk onderdeel kunt laten zijn van dit toekomstbeeld.
Iedere verandering – van robotisering tot klimaatverandering en van bezuinigingen tot een groot bouwproject – kan leiden tot angst én nieuwe kansen. Een samenhangend verhaal over de vraag hoe we al deze uitdagingen tegemoet kunnen treden schept daarbij vertrouwen. Niet denkend vanuit economische en culturele schaarste, maar vanuit een gezamenlijke visie op een wenselijke toekomst.
Zo’n visie is een gedeeld verhaal dat mensen meeneemt in de toekomst van een plek. Ieder verhaal heeft de ruimte om bepaalde zaken uit te vergroten en andere weg te laten. Daarom is visie ook een middel om de aandacht te richten op vitale opgaven. Door deze opgaven te herformuleren, nodigt het anderen uit om hierover mee te denken. Een visie benoemt wat je wilt veranderen of bereiken, zonder dat je hoeft aan te tonen hoe dat precies kan. Als het linksom niet lukt, dan proberen we het rechtsom. Daarmee onderscheidt het zich van een concreet ontwerp.
Beeld: Open Kaart
Eigenaarschap
Soms heb je een visie nodig om een ontwerp te maken, maar omgekeerd helpen ontwerpstudies ook om tot een visie te komen. Door een mogelijke toekomst te verbeelden wordt deze immers bespreekbaar. En omdat in een ontwerp keuzes gemaakt moeten worden die in een narratief nog niet aan bod komen, worden de mogelijke consequenties van de visie ook scherper.
Wanneer een visie slechts uit de koker van een ontwerper komt, is de kans groot dat deze in schoonheid sterft. Het is dus zoeken naar een narratief waar mensen met verschillende rollen en belangen zich in herkennen en er wat mee kunnen. Dan wordt het collectief handelingsvermogen vergroot en kunnen nieuwe oplossingen worden ontwikkeld.
Een visie moet de kwaliteit hebben om ontwerpers, beleidsmakers en gebruikers samen te laten anticiperen op een gewenste toekomst.
Fotografische pre-enactment:
In een aantal projecten ontwikkelen we samen met fotograaf Rufus de Vries de kunst van fotografische pre-enactment. Rufus is gespecialiseerd in het vastleggen van terloopse menselijke interactie in foto’s. Hij legt al onze projecten vast in ‘scènes’ met gebruikers in de hoofdrol. Tableaus vivantes die het gebruik van een ruimte op aansprekende wijze vastleggen. Daarbij deinst hij er niet voor terug om de mensen in de foto instructies te geven en om verschillende foto’s tot één beeld samen te voegen. Hoe kun je die middelen inzetten als er nog geen resultaat is?
Waar re-enactment draait om het naspelen en herbeleven van historische gebeurtenissen, is pre-enactment een manier om een gewenste (of ongewenste) toekomst tastbaar te maken door het voor een moment te ensceneren. Door dit op foto vast te leggen mét de mensen die de geschetste toekomst waar moeten gaan maken, wordt het verlangen geprikkeld, ontstaat enthousiasme, verbondenheid en commitment. Gek doen in een foto is misschien wel een ultieme vorm van eigenaarschap.
Gek doen in een foto is misschien wel een ultieme vorm van eigenaarschap.
Nieuwe vormen van gebruik
Terwijl fotografie een heel precies medium lijkt, is het ook hier de kunst om geen ruimtelijk ontwerp uit te beelden, maar vooral een mogelijke toekomst te suggereren. De enactment is geen vervanging voor een realistische rendering, maar voor een schets die de fantasie prikkelt en nieuwe vormen van gebruik laat zien. Het veroorzaken van een vervreemdend effect op herkenbare plekken is daarbij deel van de impact: na het zien van de foto kijk je nooit meer hetzelfde naar een plek.
Na het zien van zo’n foto kijk je nooit meer hetzelfde naar een plek.
De behoefte aan visie neemt toe naarmate de opgave complexer wordt. Weten wat je wilt – ook al kun je dat niet helemaal realiseren – is een verrijking op zich. Het begint in feite al bij iemand die een huis wil (ver)bouwen (hoe zien jullie voor je dat je daar gaat wonen?), maar wordt urgenter wanneer er naast een ruimtelijke vraag ook een transitievraagstuk op tafel ligt. Hoe kan een ROC-gebouw blijven inspelen op de verandering van praktijk en onderwijs? Welke betekenis heeft een kerkgebouw in de 21ste eeuw? Hoe houden we zelf regie over de toekomst van ons dorp? Hoe kan de ontwikkeling van een stuk stad echt iets bijdragen aan haar bewoners?
Opdrachtgeverschap
Het maken van een visie die mensen in beweging zet vereist goed opdrachtgeverschap. Vaak speelt een strategisch ontwikkelperspectief wel in op kwantitatieve eisen, maar biedt het geen antwoord op de vraag hoe iedere investering bij kan dragen aan een gewenste toekomst. Geef daarom de ruimte om veranderopgaven te benaderen mét de mensen die de visie uiteindelijk in praktijk moeten brengen. Dan kan een plan op meer vlakken renderen dan in functionele vierkante meters en levert het meerwaarde op voor initiatief en betrokkenheid, draagvlak en identiteit.
Voor ons is het laatste woord over het belang van visies nog niet gezegd. We experimenteren in verschillende projecten met de vorm en totstandkoming van activerende visies. Heb je ook een opgave waar het aan zo’n visie ontbreekt of ken je fantastische voorbeelden van hoe een visie tot leven komt? We komen graag in gesprek.
