Wonen en werken in de oude kunstacademie

Ruimte voor ontmoeting

De levendige community ‘Alte Mu’ in het centrum van Kiel (Duitsland) wil haar situatie van tijdelijk gebruik omzetten in een gebruiksrechtovereenkomst voor de komende 99 jaar. Randvoorwaarde is dat er naast werkplaatsen, kantoren en nachtleven straks ook gewoond moet gaan worden. In open ontwerpworkshops met de gebruikers maakten we voorstelbaar hoe de gemeenschap zich zo kan ontwikkelen dat ze daarbij haar informele karakter behoudt. Dat vraagt om verschillende rollen bij de bestaande en de nieuw te bouwen delen van het gebouw.

Ontwerpopgave

De Alte Mu community wil haar bestaande gebouwen aanpassen en uitbreiden. Een door de gemeente gestelde randvoorwaarde is dat het gebouwoppervlak wordt verdubbeld door woningen toe te voegen. Dat vraagt om een nieuw perspectief op hoe de gemeenschap zich organiseert en welke investeringen in de gebouwen nodig zijn.

Om het bottom-up project van tijdelijk gebruik door te laten groeien naar een ambitieuze ontwikkeling voor de lange termijn, is er behoefte aan een nieuwe ideeën. Drie architectenbureaus zijn gevraagd om in een open proces met gebruikers in gesprek te gaan en mogelijkheden voor de toekomst te visualiseren. Het lokale bureau werkt de plannen verder uit samen met Deadline Architecten uit Berlijn.

Projectdetails

Locatie
Lorentzendamm 6-8, Kiel, Duitsland

Periode
Augustus – November 2021

Type
Visie, Transformatie, Community, Erfgoed

Project Team
Open Kaart

Ontwerpbenadering

De waarde van Alte Mu zit in haar gebruikers. De broedplaats is een levendige en persoonlijke plek doordat de verschillende gebruikers hun plek eigen hebben gemaakt. Dat uit zich in zelf getimmerde en geschilderde meubels, bewegwijzering, verfraaiingen en de zorg voor wat er groeit en bloeit in de permacultuur tuin. Het mogelijk blijven maken van dit zelfbeheer zien we als een belangrijke conditie voor verdere groei.

Dat vraagt van het ontwerp een heldere toekomstbestendige structuur, waarbinnen continuïteit én verandering mogelijk zijn. We kiezen er daarom voor het nieuwe volume bovenop het bestaande gebouw te zetten en niet direct in te grijpen in de bestaande indeling. Beneden werken we als coach om bestaande gebruikers te ondersteunen in het optimaliseren van hun huisvesting, bij de nieuwbouw zetten wij de lijnen uit en denken we vanuit nieuwe mogelijkheden. Dat is een keuze voor stapsgewijze transformatie die zoveel mogelijk recht doet aan de sfeer en het eigenaarschap van de huidige community. Het informele en flexibele karakter van de Alte Mu is een kracht die ook in de toekomst nodig zal blijven.

We introduceren een nieuw maaiveld bovenop de bestaande laagbouw, dat aansluit op de naastgelegen dijkweg. Dit nieuwe maaiveld is zowel constructief als qua bouwvolgorde gescheiden van de ondergelegen gebouwdelen.

Deze tafelconstructie vormt het fundament voor de toe te voegen woningen. Alle woningen hebben gedeelde voorzieningen op de verdieping, in het blok en in het totale ensemble, waardoor bewoners altijd deel uit maken van een gemeenschap.

Wonen en werken combineren

Het huidige gebruik van de ruimtes rondom de binnenplaats is het resultaat van een organisch proces van toe-eigening door gebruikers. Het huidige programma bestaat onder meer uit een houtwerkplaats, horeca en evenementen, verschillende maatschappelijke organisaties, studio’s en tentoonstellingsruimtes. Naast wekelijkse jammsessies is de binnenplaats een geliefde plek voor techno-parties. Bij grote drukte klimmen bezoekers over het dak van de laagbouw om erbij te kunnen zijn.

De voorgeschreven verdubbeling van het gebouw met 6500 vierkante meter woonoppervlak zal hoe dan ook een grote impact hebben op het gebruik en karakter van deze plek. Woningen toevoegen zonder rekenschap te geven van geluid, uitzicht en zonlicht is onmogelijk. Hoe dat het beste kan, moet met de huidige en toekomstige gebruikers worden doorontwikkeld.

Om deze discussie te openen, verbeelden we dat de binnenplaats grotendeels overkapt wordt als een kas. Daarmee wordt de binnenplaats het hele jaar bruikbaar. In de zomer kan het dak worden geopend, maar bij ‘Kieler Wetter’ wordt het dak gesloten om regenwater op te vangen voor drogere tijden. De binnenplaats blijft een weelderige buitenruimte, maar dan met een beter klimaat het hele jaar door.

De kas verbetert bovendien de energieprestatie van de bestaande gebouwen, zonder dat de gevels rond de binnenplaats hoeven worden aangepakt. Daarbij verkleint het de geluidsoverlast richting toekomstige bewoners en de omgeving. Tot slot maakt het een grotere biodiversiteit in en rond de Alte Mu mogelijk.

Duurzaamheid

Met klimaatverandering en een naderend tekort aan fosfaat, biedt de sterke gemeenschap van de Alte Mu de juiste condities om de lat hoog te leggen op het gebied van duurzaamheid en zelfvoorzienendheid. Hoe mooi zou het zijn als de biologische restproducten die de gebruikers en bewoners produceren gebruikt kunnen worden?

Op advies van duurzaamheidsexpert Ad Hoogers stellen we voor het BioRio systeem te implementeren. Hierbij worden riool en gft-afval lokaal gezuiverd waarmee naast water ook biogas en mest geproduceerd worden.

Gemeenschappelijk wonen

De nieuwe woningen kennen een flexibele indeling dankzij de opzet van plattegronden en constructie. We stellen een verticale gradatie voor van levendig naar rustig, met studentenwoningen beneden via clusterwonen tot meergeneratiewonen boven.

De plattegrond maakt het mogelijk dat binnen dezelfde structuur meerdere smaken van gemeenschappelijk wonen mogelijk zijn. Bijvoorbeeld 14 studenten die elk een eigen slaapkamer hebben en de keuken, badkamers en woonkamer delen. Maar ook 2 of 3 gezinnen die naast hun eigen appartement gedeelde ontmoetingsruimtes hebben, zowel binnen als buiten.

Met verandering als constante zetten we het talent van gebruikers om hun leefomgeving eigen te maken op de eerste plaats. Daarmee laten we zien hoe de Alte Mu zichzelf kan ontwikkelen in de komende 99+ jaren.